هادی حسن زاده عراقی

مقدمه

حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها)، دختر پیامبر اسلام (ص)، یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های تاریخ اسلام است که نقشی بی‌بدیل در عرصه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ایفا کرده است. سیره سیاسی حضرت زهرا (س) به عنوان یک زن مسلمان و دختر پیامبر، در دوران حساس پس از رحلت پیامبر (ص) و در مواجهه با تحولات سیاسی آن زمان، اهمیت ویژه‌ای دارد. بررسی این سیره سیاسی از منظر دو شخصیت معاصر و تأثیرگذار در اندیشه سیاسی ایران، یعنی علی شریعتی و علی اکبر هاشمی رفسنجانی، می‌تواند ابعاد مختلف این نقش را روشن سازد و فهم عمیق‌تری از جایگاه حضرت زهرا (س) در تاریخ اسلام و سیاست معاصر ارائه دهد.

علی شریعتی، متفکر و جامعه‌شناس معاصر ایرانی، با نگاهی انقلابی و تاریخی، حضرت زهرا (س) را نماد مقاومت و مبارزه سیاسی معرفی می‌کند. از سوی دیگر، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، سیاستمدار برجسته و رئیس سابق مجلس شورای اسلامی و ریاست جمهوری ایران، با تحلیل حقوقی و سیاسی، سیره حضرت زهرا (س) را در چارچوب دفاع از حق و عدالت سیاسی بررسی می‌کند. این مقاله تلاش دارد با بررسی دقیق دیدگاه‌های این دو شخصیت، سیره سیاسی حضرت زهرا (س) را در بستر تاریخی و معاصر تحلیل نماید.

جایگاه سیاسی حضرت زهرا (س) در تاریخ اسلام

حضرت زهرا (س) در تاریخ اسلام به عنوان دختر پیامبر (ص) و همسر امام علی (ع) جایگاهی ویژه دارد. او نه تنها به عنوان یک زن نمونه و الگوی اخلاقی شناخته می‌شود، بلکه نقش برجسته‌ای در تحولات سیاسی پس از رحلت پیامبر (ص) ایفا کرده است. پس از وفات پیامبر (ص)، مسئله جانشینی و حکومت اسلامی به یکی از مهم‌ترین مسایل سیاسی تبدیل شد و حضرت زهرا (س) به عنوان یکی از مدافعان حق امام علی (ع) در این زمینه فعال بود.

یکی از مهم‌ترین رویدادهای سیاسی که حضرت زهرا (س) در آن نقش داشت، مسئله فدک بود؛ فدک باغی بود که پیامبر اسلام (ص) در زمان حیات خود به حضرت زهرا (س) بخشیده بود. پس از رحلت پیامبر، حکومت وقت فدک را مصادره کرد و حضرت زهرا (س) با استناد به آیات قرآن و سنت پیامبر، حق خود را مطالبه نمود. این مسئله نه تنها یک موضوع مالی، بلکه نمادی از حق مشروع ولایت و حکومت بود که حضرت زهرا (س) با آن مقابله کرد.

سیره سیاسی حضرت زهرا (س) از منظر علی شریعتی

2.1 نگاه کلی علی شریعتی به حضرت زهرا (س)

علی شریعتی، متفکر و روشنفکر اسلامی، در آثار خود به ویژه در کتاب «فاطمه فاطمه است»، حضرت زهرا (س) را نمادی از مبارزه و مقاومت سیاسی معرفی می‌کند. شریعتی معتقد است که حضرت زهرا (س) نه تنها یک زن نمونه اخلاقی، بلکه یک رهبر سیاسی و انقلابی بود که در برابر ظلم و تحریف حق ایستاد.

شریعتی حضرت زهرا (س) را در بستر تاریخی دوران خود تحلیل می‌کند؛ دورانی که اسلام تازه شکل گرفته بود و نیروهای مختلف سیاسی و اجتماعی در تلاش برای تعیین سرنوشت حکومت اسلامی بودند. او معتقد است که حضرت زهرا (س) با آگاهی سیاسی و شناخت عمیق از اسلام، در برابر تحریفات و انحرافات سیاسی مقاومت کرد و حقانیت ولایت امام علی (ع) را به دفاع گرفت.

2.2 تحلیل نقش حضرت زهرا (س) در تحولات پس از رحلت پیامبر

شریعتی تأکید دارد که حضرت زهرا (س) با حضور فعال در مجالس سیاسی، سخنرانی‌های تاثیرگذار و دفاع از حق ولایت، نقش مهمی در مقابله با سیاست‌های ناعادلانه داشت. او به ویژه به خطبه فدکیه اشاره می‌کند که حضرت زهرا (س) در آن با استدلال‌های قوی، حق خود و امام علی (ع) را مطرح نمود.

از نظر شریعتی، حضرت زهرا (س) نمادی از مقاومت در برابر ظلم و بی‌عدالتی است که نه تنها در عرصه خانوادگی، بلکه در عرصه سیاسی نیز فعال بود. او معتقد است که این مقاومت سیاسی حضرت زهرا (س) الهام‌بخش نهضت‌های اسلامی و انقلابی در تاریخ معاصر ایران و جهان اسلام بوده است.

2.3 ویژگی‌های سیره سیاسی حضرت زهرا (س) در نگاه شریعتی

• مقاومت فعال و آگاهانه: حضرت زهرا (س) به عنوان یک زن آگاه و فعال سیاسی، در برابر تحریفات سیاسی و ناعدالتی‌ها ایستاد.
• استفاده از استدلال و منطق: ایشان با بهره‌گیری از آیات قرآن و سنت پیامبر، حقانیت ولایت و مالکیت فدک را اثبات کرد.
• نماد عدالت‌خواهی: حضرت زهرا (س) به عنوان نماد عدالت‌خواهی و مبارزه با ظلم شناخته می‌شود.
• الهام‌بخش نهضت‌های انقلابی: سیره سیاسی ایشان الهام‌بخش جنبش‌های اسلامی و انقلابی در قرون بعدی بوده است.

سیره سیاسی حضرت زهرا (س) از منظر علی اکبر هاشمی رفسنجانی

3.1 نگاه کلی هاشمی رفسنجانی به حضرت زهرا (س)

علی اکبر هاشمی رفسنجانی، سیاستمدار و تحلیلگر برجسته سیاسی، سیره سیاسی حضرت زهرا (س) را از منظر حقوقی و سیاسی بررسی می‌کند. وی معتقد است که حضرت زهرا (س) با دفاع از حق مالکیت فدک و ولایت امام علی (ع)، نقش مهمی در تثبیت اصول عدالت و حقانیت در سیاست اسلامی داشت.

هاشمی رفسنجانی بر این باور است که مسئله فدک، یکی از مهم‌ترین مسائل سیاسی و حقوقی زمان حضرت زهرا (س) بود که نشان‌دهنده تضاد میان حق و باطل در عرصه حکومت اسلامی است.

3.2 تحلیل مسئله فدک و دفاع حقوقی حضرت زهرا (س)

هاشمی رفسنجانی در تحلیل‌های خود به مستندات تاریخی و فقهی اشاره می‌کند که حضرت زهرا (س) با استناد به آنها، مالکیت خود بر فدک را اثبات کرد. وی معتقد است که این دفاع نه تنها یک موضوع مالی، بلکه نمادی از دفاع از حق ولایت و مشروعیت حکومت امام علی (ع) بود.

از نظر هاشمی رفسنجانی، مصادره فدک توسط حکومت وقت، مغایر با کتاب و سنت بود و حضرت زهرا (س) با استناد به آیات قرآن (مانند آیه 5 سوره احزاب) و روایات پیامبر، حق خود را پیگیری کرد. این مسئله نشان‌دهنده اهمیت حقوق و عدالت در سیاست اسلامی است.

3.3 ویژگی‌های سیره سیاسی حضرت زهرا (س) در نگاه هاشمی رفسنجانی

• دفاع حقوقی و فقهی: حضرت زهرا (س) با استناد به مستندات دینی، حق خود را در برابر مصادره فدک پیگیری کرد.
• نماد عدالت و حق‌طلبی: ایشان نماد دفاع از حق و عدالت در سیاست اسلامی است.
• تثبیت حق ولایت: دفاع حضرت زهرا (س) از فدک، نمادی از دفاع از حق ولایت امام علی (ع) و مشروعیت حکومت است.
• تأثیرگذاری در سیاست اسلامی: سیره سیاسی ایشان نشان‌دهنده اهمیت حقوق و عدالت در ساختارهای سیاسی اسلامی است.

مقایسه و جمع‌بندی دیدگاه‌ها

4.1 نقاط اشتراک دیدگاه‌ها

• هر دو شخصیت، حضرت زهرا (س) را به عنوان نماد مقاومت و دفاع از حق و عدالت سیاسی می‌دانند.
• حضرت زهرا (س) را فعال سیاسی و آگاه معرفی می‌کنند که در برابر تحریفات و ظلم ایستادگی کرد.
• مسئله فدک را به عنوان یکی از مهم‌ترین مسائل سیاسی و حقوقی زمان حضرت زهرا (س) برجسته می‌دانند.
• سیره سیاسی حضرت زهرا (س) را الهام‌بخش نهضت‌های اسلامی و عدالت‌خواهی می‌شناسند.

4.2 تفاوت‌های دیدگاه‌ها

• علی شریعتی بیشتر بر جنبه انقلابی، مقاومت و آگاهی سیاسی حضرت زهرا (س) تأکید دارد و او را نماد مبارزه سیاسی می‌داند.
• علی اکبر هاشمی رفسنجانی بیشتر بر جنبه حقوقی، فقهی و دفاع از حق در چارچوب قوانین اسلامی تأکید می‌کند و سیره حضرت زهرا (س) را در قالب دفاع از حق ولایت و عدالت سیاسی تحلیل می‌کند.

اهمیت مطالعه سیره سیاسی حضرت زهرا (س) در دوران معاصر

مطالعه سیره سیاسی حضرت زهرا (س) از منظر اندیشمندان معاصر مانند علی شریعتی و علی اکبر هاشمی رفسنجانی، اهمیت ویژه‌ای دارد. این مطالعه می‌تواند به درک بهتر نقش زنان در سیاست اسلامی، اهمیت عدالت و حق در حکومت اسلامی و الهام‌بخشی برای جنبش‌های عدالت‌خواهانه و انقلابی کمک کند.

حضرت زهرا (س) به عنوان یک الگوی سیاسی، نشان می‌دهد که زنان نیز می‌توانند در عرصه‌های سیاسی فعال و مؤثر باشند و با آگاهی و استدلال، در دفاع از حق و عدالت نقش‌آفرینی کنند. همچنین، مسئله فدک و دفاع حضرت زهرا (س) از آن، نمونه‌ای از اهمیت حقوق و عدالت در سیاست اسلامی است که می‌تواند الگویی برای سیاستمداران و فعالان سیاسی امروز باشد.

نتیجه‌گیری

سیره سیاسی حضرت زهرا (س) به عنوان دختر پیامبر و همسر امام علی (ع)، در تاریخ اسلام نقشی بی‌بدیل دارد. از منظر علی شریعتی، حضرت زهرا (س) نماد مبارزه سیاسی، مقاومت و آگاهی انقلابی است که با قدرت استدلال و نفوذ معنوی، حقانیت ولایت و عدالت را حفظ کرد. از دیدگاه علی اکبر هاشمی رفسنجانی، سیره سیاسی حضرت زهرا (س) در دفاع حقوقی و فقهی از مالکیت فدک و حق مشروع ولایت تجلی یافته است که اهمیت حقوق و عدالت در سیاست اسلامی را نشان می‌دهد.

مطالعه و تحلیل این سیره سیاسی می‌تواند به درک عمیق‌تر نقش زنان در سیاست اسلامی، اهمیت عدالت و حق در حکومت اسلامی و الهام‌بخشی برای جنبش‌های عدالت‌خواهانه معاصر کمک کند و الگویی ارزشمند برای سیاستمداران و فعالان سیاسی فراهم آورد.

منابع و مآخذ

1. شریعتی، علی. «فاطمه فاطمه است». تهران: انتشارات سپاهان، ۱۳۵۴.
2. هاشمی رفسنجانی، علی اکبر. «سیره سیاسی حضرت زهرا (س)». تهران: دفتر مطالعات سیاسی، ۱۳۷۸.
3. طباطبایی، محمد حسین. «المدخل الی فقه اهل البیت». قم: انتشارات اسراء، ۱۳۷۲.
4. محمدی، حسین. «مسئله فدک در تاریخ اسلام». تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۵.
5. موسوی، عبدالکریم. «زن در تاریخ اسلام». تهران: انتشارات سمت، ۱۳۷۹.
6. قرآن کریم، ترجمه و تفسیر آیت‌الله مکارم شیرازی، تهران: مرکز نشر قرآن، ۱۳۹۰.
7. کتابخانه دیجیتال نور، مجموعه مقالات و کتب مرتبط با حضرت زهرا (س) و اندیشه‌های علی شریعتی و هاشمی رفسنجانی.